I.GİRİŞ-Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32
Sayılı Karar ve bu karara ilişkin Tebliğ’ler, bu güne kadar bir çok
değişikliğe uğramış olup en son değişiklik 8
Şubat 2008 tarih, 26781 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32
Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar) 2008/13186
Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenmiş ve yayımı tarihinde yürürlüğe
girmiş bulunmaktadır.
Eski
düzenlemede; her bir gümrük beyannamesi
bazında 100.000 USD yi aşan ihracat
bedellerinin yurda getirilmesi belli süre ve şartlara bağlanmış ve zamanında
getirilmemesi halinde ise kambiyo suçu gereği ceza kesileceği öngörülmüş
idi.
Ancak; ihracat bedellerinin tasarrufunun serbest bırakılması, bu bedellerin
hiç getirilmeyeceği, kapatılmayacağı veya ihracatçının bunu dilediği gibi
kapatacağı sonucunu doğurmayacaktır. Hazine Müsteşarlığı, Banka Kambiyo Genel
Müdürlüğü ve Merkez Bankası’nın bu konuda sık sık değişikliklere uğrayan
genelgeleri yürürlükte olup, iş bu yazımızda özellikle vergi ve muhasebe
mevzuatı
açısından konuyu tekrar gündeme
getirmeyi amaçladık.
II. KONU HAKKINDAKİ SON MEVZUAT
A. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı
Karar: İhracat bedellerinin yurda getirilmesi, TPKK
Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 8.md de aşağıdaki gibi düzenlenmiş bulunmaktadır.“İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir.
Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine
ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir.”
B. Hazine Müsteşarlığı, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü’nün 23 Temmuz 2009
Tarihli 2009-1 Sayılı Genelgesi:
İhracat bedellerinin tahsili
1.1. İhracat bedelleri,
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, bu Karara ilişkin 2008/32-34
sayılı Tebliğ ve Hazine Müsteşarlığı tarafından buna ek olarak yapılacak
düzenlemeler çerçevesinde ihracatçı ile ithalatçı arasındaki sözleşmeye ve
uluslararası kurallar ile bankacılık teamüllerine göre firmaların yazılı
beyanına istinaden döviz veya Türk Lirası olarak tahsil edilir.
Ödeme şekilleri 1.2. İhracat bedelleri, satış sözleşmesinde belirlenen kurallar ve
uluslararası ticari uygulamalar çerçevesinde “Akreditifli Ödeme”, “Vesaik
Mukabili Ödeme”, “Mal Mukabili Ödeme”, “Kabul Kredili Akreditifli Ödeme”,
“Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme”, “Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme” ve
“Peşin Ödeme” şekillerine göre tahsil edilir.
Döviz Alım ve Satım Belgeleri 1.3. Bankalarca yapılan işlemler sırasında Merkez Bankasınca belirlenen esas
ve usuller dikkate alınarak, döviz alım belgesi
(DAB), döviz satım belgesi (DSB) ve Türk parası transfer belgesi (TPTB )
düzenlenir.
İhracat bedellerinin tasarrufu 1.4.1. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar ve anılan Karar’a
ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ çerçevesinde ihracat bedeli dövizler ilgililerce
serbestçe tasarruf edilebilir. Bu
bedellerin döviz tevdiat hesaplarına alınması veya Türk Lirasına çevrilerek
kullanılması mümkün bulunmaktadır. İhracat bedelinin Türk Lirasına
dönüştürülmesi halinde bankalarca DAB düzenlenir. Bankalarca ihracat alışı
talep eden ihracatçı firmalardan başka bir belge aramaya gerek kalmaksızın
sadece firma beyanı ile gümrük beyannamesine (GB) ilişkin bilgilerin DAB'a
yazılması mümkün bulunmaktadır. Türk Lirası üzerinden
yapılan ihracatta firmanın talep etmesi halinde DAB düzenlenebilir. Ancak,
özel fatura ile yapılan ihracatta Maliye Bakanlığı ve Dış Ticaret
Müsteşarlığı’nın görüş ve talimatlarına göre hareket edilmesi gerekmektedir.
1.4.2. Döviz alışının
ihracat bedeli olarak yapılmasının talep edildiği hallerde bankalarca dövizin
yurtdışı kaynaklı olması şartı aranır.
1.4.3. Yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan yerli
taşıtlara ihracat rejimine göre verilen yağ, yakıt, temizlik maddeleri ve
kumanyaya ilişkin mal bedelinin, Türkiye’de yerleşik alıcı firmalar tarafından
yurt içinden yapılan havalelerle ödenmesi halinde bu ödemenin ihracat bedeli
olarak kabul edilmek suretiyle aracı bankalarca alışının yapılması mümkündür.
1.4.4. Serbest
bölgelerden gelen ihracat bedeli ile ilgili DAB istenilmesi halinde bu
dövizlere ilişkin ihracatın serbest bölgelere yapıldığına ilişkin firmaların
yazılı beyanı aranır.
İhracat bedelinin tahsili 1.5.1. İhracat bedeli;
- Bankalar
aracılığıyla havale şeklinde,
- İthalatçı,
ihracatçı veya bunlar adına hareket ettiğini beyan eden Türkiye’de
veya dışarıda yerleşik üçüncü kişilerce efektif olarak,
- İthalatçı,
ihracatçı veya bunlar adına hareket ettiğini beyan eden Türkiye’de
veya dışarıda yerleşik üçüncü kişilerce çek olarak,
- Kredi kartı ile tahsil edilebilir.
1.5.2. İhracat bedeli
Türkiye’deki bankalarca yurt dışındaki bankalar ile gerçek veya tüzel kişilere
açılan kredilerden karşılanabilir.
1.5.3. İhracat
bedelinin, ihracatçı adına açılacak DTH'ye alınması ve bu hesaptan kısmen veya
tamamen ihracat bedeli olarak alışının yapılması mümkündür.
1.5.4. İhracatçı
firmanın vekili bulunan kişi veya firma adına yurt dışından gelen dövizlerle
açılan DTH'lerden, vekaletnamenin ihraçtan önce düzenlenmesi şartıyla vekili
bulunulan ihracatçı firma adına veya imalatçı/tedarikçi firma adına ihracat
bedeli alışı yapılabilir.
İhracat bedelinin efektif olarak tahsili 1.6.1. Efektif
olarak getirilen ihracat bedelinin yurt dışından getirildiğinin tespiti gümrük
müdürlüklerince onaylı Döviz Beyan Tutanağı (DBT) ile yapılır.
1.6.2. DBT konusu
efektifin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için;
- DBT’nin “Geliş Sebebi” bölümünde efektiflerin
getirilme sebebinin “Ticari” olduğunun kayıtlı olması,
- DBT’yi ibraz eden şahsın kimlik tespitinin
yapılması,
- ihracatçının
yazılı beyanının aranılması
gerekir.
1.6.3. Bankalara
tevdi edilen efektifler, ilgililerce bankaya satılabilir veya yurt dışındaki
alıcı veya Türkiye’deki ihracatçı firma adına açılan DTH’ye alınabilir. DTH’ye
alınan bu dövizlerin daha sonra ihracatçı firma adına alışı yapılabilir.
1.6.4. Bankalarca;
- Türkiye’de ikamet etmeyenlere özel fatura ile
yapılan satış bedeli,
- Yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan
yerli taşıtlara verilen yağ, yakıt ve temizlik maddeleri ile kumanya bedeli efektiflerin alışında DBT ibrazı aranmaz.
1.6.5. İlgililerce
havale olarak gelen ihracat bedelinin, bankadan efektif olarak alınması halinde
bu efektifin başka bir banka tarafından ihracat bedeli olarak alışı, bu efektiflerin
yurt dışından geldiğine ilişkin aracı banka yazısının ibrazı veya alış işlemini
yapacak bankaca efektif konusu dövizlerin havale olarak geldiğinin bankadan
teyidinin alınması kaydıyla yapılır.
İmalatçı/tedarikçi adına DAB düzenlenmesi 1.7.1. İmalatçı
ya da tedarikçi tarafından yazılı olarak talep edilmesi durumunda imalatçı
ve/veya tedarikçi adına gelen dövizin alışı yapılarak ihracat bedelinin TL
karşılıkları imalatçı ve/veya tedarikçi firmalara ödenirken DAB aracı ihracatçı
adına da düzenlenebilir.
1.7.2. Aracı
ihracatçı tarafından gerçekleştirilen ihracata ilişkin bedelin imalatçı ve/veya
tedarikçiye döviz olarak temlikinden sonra tahsil edilmesi halinde, imalatçı
veya tedarikçi tarafından söz konusu bedelin ihracat bedeli olarak alışının
yapılmasının talep edilmesi halinde bu dövizlerin ihracat bedeli açıklaması ile
imalatçı ve/veya tedarikçi firma adına alışı yapılabilir.
İhracat alacağının iskonto edilmesi 1.8. İhracat
alacağının iskonto edilmesine ilişkin talepler uluslararası bankacılık
uygulamaları çerçevesinde poliçe, bono,
vadeli akreditif vb karşılığında yerine getirilir. İhracatçı tarafından döviz
veya TL olarak düzenlenen poliçe, bono, vadeli akreditif iskonto tarihindeki
uluslararası para piyasasında geçerli faiz oranları dikkate alınarak yurt
içindeki veya dışındaki bankalara iskonto ettirilebilir. Vadeli ihracat
alacağının yurt içi bankalarca iskonto edilmesi işlemlerinde fon kaynağının
yurt içi bankalardan sağlanması nedeniyle ödemenin yabancı para (YP) değil,
Türk Lirası (TL) üzerinden yapılması gereklidir.
Faktoring işlemi
1.9.1. Türk Parası
Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ’in
11 inci maddesinin 11 inci fıkrasına göre, bankalar ve faktoring şirketleri
tarafından ihracatçıların doğmuş veya doğacak alacaklarının devralınması
suretiyle ihracatçılara döviz üzerinden fon kullandırılması mümkün
bulunmaktadır. Buna göre, bankalar ve faktoring
şirketlerince faktoring sözleşmesine istinaden ihracatçılara
yabancı para veya Türk Lirası üzerinden ödeme yapılabilir.
1.9.2. İhracat
bedelinin faktör kuruluşun yurt içi kaynaklarından ödenmesi halinde faktoring
sözleşmesinin bankaya ibrazı üzerine, ihracat bedeli dövizler yurda
getirildiğinde, faktör kuruluşun GB’nin tarih ve sayısı ile üzerinde temlik
notu bulunan faturanın tarih ve sayısını içeren yazılı talimatına istinaden DAB
ihracatçı firma adına veya imalatçı/tedarikçi adına düzenlenebilir.
Mahsup 1.10.1. İhracatçının, ithalat
bedelleri ve görünmeyen işlemlere ilişkin giderleri ile yurt dışından
sağladıkları döviz kredilerinin (faizi dahil) kısmen veya tamamen mal ve/veya
hizmet ihracı bedeli dövizlerle mahsuben ödenmesi (ihracat bedelinin TL’ye
çevrilmeden) herhangi bir süre kısıtlaması olmadan bankalarca
gerçekleştirilebilir. Aracı ihracatçı tarafından yapılan ihracatta ihracat
bedeli ihracatçının onayıyla imalatçının veya tedarikçinin döviz ödemelerinde
kullanılabilir.
1.10.2. Firmalarca
talep edilmesi halinde DAB/DSB düzenlenebilir. Bu durumda işlem yapan bankanın
döviz alış kuru uygulanabilir.
1.10.3. Peşin dövizler
mahsuben ödemede kullanılamaz.
III. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Kambiyo
mevzuatına göre, ihracat bedellerinin 8
Şubat 2008 tarihinden itibaren ihracatçının tasarrufunun serbest bırakılması ile, ihracatçılar adına kambiyo
dosyalarının düzenlenmesi, ihracat bedellerinin takibi ve ceza uygulamasına son
verilmesi ile, diğer mevzuatımıza (vergi ve muhasebe) göre ihracat bedellerinin
hiç getirilmeyeceği, getirilen dövizlerin Döviz Alım Belgesine (DAB)
bağlanamayacağı veya Vergi Usul Kanununa (VUK) göre değerlemeye tabi
tutulamayacağı anlamı taşımamalıdır.
Bu konudaki en net açıklama; konu içerisinde anlatıldığı gibi, Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü’nün 23 Temmuz 2009
Tarihli 2009-1 Sayılı Genelgesi ile aşağıdaki
gibi düzenleme bulunmaktadır.
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar ve anılan Karar’a
ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ çerçevesinde ihracat bedeli dövizler ilgililerce
serbestçe tasarruf edilebilir. Bu
bedellerin döviz tevdiat hesaplarına alınması veya Türk Lirasına çevrilerek
kullanılması mümkün bulunmaktadır. İhracat bedelinin Türk Lirasına
dönüştürülmesi halinde bankalarca DAB düzenlenir. Bankalarca ihracat alışı
talep eden ihracatçı firmalardan başka bir belge aramaya gerek kalmaksızın
sadece firma beyanı ile gümrük beyannamesine (GB) ilişkin bilgilerin DAB'a
yazılması mümkün bulunmaktadır. Türk Lirası üzerinden
yapılan ihracatta firmanın talep etmesi halinde DAB düzenlenebilir. Ancak,
özel fatura ile yapılan ihracatta Maliye Bakanlığı ve Dış Ticaret
Müsteşarlığı’nın görüş ve talimatlarına göre hareket edilmesi gerekmektedir.
Konu hakkında;
uygulama farklılıkları bulunmakta, ciddi muhasebe ve vergi hataları ile karşılaşılmakta olduğu, bundan
hareketle mükelleflerin olası mali incelemelerde sıkıntılarla karşılaşmamaları
için ilgili genelge kapsamında işlem yapmalarında fayda görülmektedir.
(Konunun, sadece kambiyo mevzuatına göre serbest bırakılarak herhangi bir cezai
müeyyidesi bulunmamaktadır)
Bize göre: İhracat
bedelleri serbestçe tasarruf edilebilir olsa dahi, ihracatçıların ihracat
bedellerini yurda getirirken veya hesaplarını kapatırken aşağıdaki prosedüre
uymaları gerekmektedir.
- Banka aracılığı ile
getirilmiş ise, DTH (Döviz Tevdiat Hesabı) na alınması, bozdurulması
halinde DAB (Döviz Alım Belgesi) düzenlenmesi.
- Elden getirilmiş ise, DBT
(Döviz Beyan Tutanağı) na bağlanması, bozdurulması halinde DAB (Döviz Alım
Belgesi) düzenlenmesi.
- Çek olarak tahsil
edilmesi,
- Kredi kartıyla tahsil
edilmesi.
Uygulamada,
işletmelerin ihracat bedellerini yukarıdaki yolları izlemek yerine;
- Ortaklar cari hesabına
aktarmak suretiyle,
- Elden alındığını beyan
etmek suretiyle,
Efektif olarak
aldıklarını, efektifleri de TL ye çevirirken,
- Bankalar dışında özellikle
“döviz büfeleri” ne satış yaparak TL ye çevirdikleri,
- İnternet bankacılığı
sisteminde bankalara satış yaparak TL ye çevirdikleri,
Gibi, mevzuata uymayan işlemler yapıldığı görülmektedir.
Özellikle,
ihracatçıların KDV iade mevzuatında
“özel faturalı ihracat” ve “hizmet ihracatı” dışındaki
ihracatlarda DAB (Döviz Alım Belgesi) aranılmamasından sonra, konunun daha da
belirsiz, hatalı ve farklı uygulamalar ile karşı karşıya kaldığı da bir gerçek.
Durum böyle olmakla beraber, 34 Seri Nolu mesleki tebliğ
ile ihracattan doğan tüm iadeler için YMM (Yeminli Mali Müşavir) raporlarında
DAB lar ile ilgili izahat istenmekte ve DAB
ların gerçeği yansıttığı ifadesi istenmektedir. Buradaki çelişki veya
sıkıntı ise, DAB istenme mecburiyeti olmayan ihracatların iade işlemlerinde YMM raporlarında DAB izahatı istenmesidir.
32 Sayılı Kararın
değişen 8’inci maddesinin son
paragrafına göre; “Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin
yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir." denilmektedir.
Yapılan son düzenleme ile, ihracatçılar
kambiyo mevzuatına göre bir çok sıkıntılı ve bürokratik işlemden kurtulmuş
olmalarına rağmen, ihracat bedellerinin serbest bırakılması sonucu vergi ve
muhasebeleştirme işlemlerine, özellikle KDV iade işlemlerine yönelik uygulamada
sıkıntı yaşanmaması için Hazine Müsteşarlığından sorumlu Bakanlık ve Maliye
Bakanlığı’nca yapılacak yeni bir düzenlemeye ihtiyaç bulunmaktadır. Talha Apak-Alomaliye