SİGORTA TAZMİNATLARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

VUK'UN 329 VE 330. MADDELERİ ÇERÇEVESİNDE ALINAN SİGORTA TAZMİNATLARI VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ -DEVRİM AKALIN Hesap Uzmanı

GİRİŞ VUK'un 329 ve 330. maddeleriyle sigorta tazminatlarının vergisel durumu ve muhasebeleştirilmesi düzenlenmiştir. Söz konusu madde hükümleri çerçevesinde alınan sigorta tazminatı tutarıyla oluşan zarar arasında bir fark oluşmuşsa bu farkın gelir ya da gider hesaplarıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca anılan madde hükümleriyle sözkonusu işlemlerin ne şekilde muhasebeleştirileceği de hükme bağlanmıştır.

Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler Dolayısıyla Alınan Tazminatların Durumu

1- Zarara Uğrayan Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler İçin Alınan Sigorta Tazminatları ve Muhasebeleştirilmesi VUK'un 329. maddesi çerçevesinde yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen ziyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı bunların değerinden (amortismanlı olanlarda ayrılmış olan amortisman çıktıktan sonra kalan değerden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kar veya zarar hesabına geçirilir. Diğer taraftan bilindiği üzere amortismana tabi iktisadi kıymetler VUK hükümleri uyarınca ayrılan amortismanlar yoluyla giderleştirilirler.

Bu esastan hareketle VUK'un 317. maddesi uyarınca muhtelif sebeplerle ATİK'de meydana gelen hasarın tespiti ve bunun fevkalade amortisman yoluyla giderleştirilmesi Maliye Bakanlığından alınacak fevkalade amortisman oranının ATİK'e uygulanması ile mümkün olmaktadır.

Bu çerçevede sigorta kuruluşlarının tespit edeceği zararlar bir önem arz etmemektedir.

VUK'un 329. maddesinde ise kanun koyucu alınan sigorta tazminatı ile zayi olan ATİK'in değeri arasındaki farkın gelir ya da gider hesaplarına atılması gerektiğini hükme bağlamıştır.

Bu çerçevede zarar sonucunda ATİK iktisadi değerini tamamen kaybetmişse karşılaştırılacak unsurlar ATİK'in zarar öncesi net değeri ile alınan sigorta tazminatı, ATİK'in kısmen zayi olması halinde de karşılaştırılacak değerler ATİK değerinde meydana gelen azalma ve alınan sigorta tazminatıdır. Bu çerçevede söz konusu karşılaştırmaların yapılabilmesi ve karın - zararın tespiti için her iki durumun mahiyet ve tutar itibariyle kesinleşmesi gereği bulunmaktadır.

Sigorta tazminatını belirleyecek unsur sigorta şirketi, meydana gelen zararın mahiyetini ve tutarını belirleyecek merci Maliye Bakanlığıdır. VUK'un 329. maddesi çerçevesinde söz konusu işlemlerin muhasebeleştirilmesi aşağıdaki gibi olacaktır: İktisadi Kıymetin Tamamen Zayi Olması Halinde Muhasebe Kayıtları:

Örnek: Amortismana tabi iktisadi kıymetin zarar öncesi değeri 100.000.-YTL

ayrılan amortisman 50.000.-YTL'dir.

Maliye Bakanlığınca belirlenen fevkalade amortisman oranı kullanılarak zarara uğrayan ATİK'in yeni değeri 0.-TL olarak tespit edilmiştir.

Sigorta şirketinden alınan tazminat bedeli ise 60.000.-YTL'dir.

Bu durumda olması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

 / 102- Bankalar 60.000 ...

           Birikmiş Amortismanlar 50.000 ...

                                                                 ATİK 100.000

                     679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 10.000 /

 İktisadi Kıymetin Kısmen Zayi Olması Halinde Muhasebe Kayıtları Örnek.:

Amortismana tabi iktisadi kıymetin zarar öncesi değeri 100.000.-

ayrılan amortisman 50.000.-'dir.

Maliye Bakanlığınca belirlenen fevkalade amortisman oranı kullanılarak ayrılan fevkalade amortisman tutarı 20.000.-YTL,

dolayısıyla söz konusu ATİK'in belirlenen yeni net değeri 30.000.-YTL'dir.

Sigortadan alınan tazminat ise 25.000.-YTL'dir.

Bu örnekte zarar kısmi olduğu için alınan sigorta tazminatıyla ATİK'in toplam değerini karşılaştırma imkanı bulunmamaktadır.

Bu çerçevede uğranılan değer kaybı ile alınan sigorta tazminatı karşılaştırılacaktır. /

689-Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar 20.000

102- Bankalar………………………………………. 25.000 ...

                                                 Birikmiş Amortismanlar 20.000

                                         679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 25.000 /

Yenileme Fonu Uygulaması VUK'un sözü geçen 329. maddesinde alınan sigorta tazminatlarının zararı aşan kısmı için yenileme fonu uygulaması öngörülmüştür. Söz konusu hükme göre oluşan sigorta tazminat fazlası pasifte üç yıl süre ile tutulacak bir hesaba alınmak suretiyle vergi ertelemesi yapılmaktadır. Bu şekilde ancak yeni ATİK alımında kullanılabilecek bu fon yeni alınan ATİK üzerinden ayrılan amortismanlarla itfa edilecektir. Üçüncü yılın sonuna kadar fonun aynı nitelikte yeni bir iktisadi kıymet iktisabı için kullanılmaması halinde bu tutar üçüncü yılın sonunda kara intikal ettirilecektir.

Söz konusu yenileme fonu uygulaması için gerekli şartlar aşağıda sıralanan başlıklar altında toplanabilir:

- Bilanço esasına göre defter tutulması,

- Sabit kıymetin yenilenmesinin zaruri bulunması veya işletmeyi idare edenlerce bu konuda karar verilmiş olup teşebbüse geçilmiş olması,

- Satın alınacak iktisadi kıymetin zayi olan iktisadi kıymetle aynı nitelikte bulunması

Yukarıda sıralanan şartlar dahilinde pasifte özel bir karşılık hesabına alınacak tazminat fazlası azami üç yıllık süre ile bu hesapta tutulabilecektir. Ancak üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu tazminat fazlası o yılın matrahına ilave edilecektir.

Yukarıda açıklanan işlemlere ilişkin muhasebe kayıtları da aşağıdaki gibidir:

Karın Yenileme Fonuna Alınması /

679-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar XXXX

                                                    549- Özel Fonlar XXXX /

Yenileme Fonunun Kullanımı /

549- Özel Fonlar XXXX ...

Birikmiş Amortismanlar XXXX /

 Emtia Sigorta Tazminatları ve Muhasebeleştirilmesi

 VUK'un 330. maddesi uyarınca emtia, zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerinden fazla olursa bu fazlalık kara alınır.

Söz konusu madde hükmünden de anlaşılacağı üzere meydana gelen zayiat sigorta bedelinden fazla olduğu takdirde aradaki farkın gider yazılması mümkün değildir.

Ancak VUK'un 278. maddesi çerçevesinde meydana gelen zayiatlarda mal söz konusu madde hükmü uyarınca emsal bedelle değerleneceğinden oluşan stok değer düşüklüğü karşılık giderleri olarak gider hesaplarına yansıtılabilecektir.

Dolayısıyla tazminatı aşan kısım da gider hesaplarına intikal etmiş olacaktır.

VUK'un 278. maddesinde belirtilen haller yangın, deprem, su basması gibi afetler ya da bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi hallerdir. Bu çerçevede, sayılan bu hallerin dışında bir zayiat oluşması durumunda söz konusu malı emsal bedelle değerleme imkanı bulunmadığı gibi oluşan zayiatı gider hesaplarına intikal ettirme imkanı da bulunmamaktadır.

Diğer taraftan bu gibi hallerde alınan sigorta tazminatının tamamı değil ancak zayiatı aşan kısmı gelir hesaplarına intikal ettirilecektir.

278. maddede belirtilen haller dışında yapılacak muhasebeleştirme aşağıdaki gibidir: Örnek :

10.000.- tutarındaki emtia çalınmış

bunun için sigorta şirketinden alınan tazminat 11.000.-

102- Bankalar 11.000

                               153-Ticari Mallar 10.000

                               679-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 1.000

Diğer taraftan bu halde KDV Kanunu'nun 30. maddesi uyarınca yüklenilen KDV'nin indirim KDV hesaplarından çıkarılarak kanunen kabul edilmeyen giderlere alınması gerekecektir.

278. maddede belirtilen hallerle malın zayi olması durumunda muhasebeleştirme aşağıdaki gibidir:

Örnek:

Takdir komisyonunca yangından zarar gören 10.000.-TL tutarındaki malın

yeni değerinin 5.000.-TL olduğu tespit edilmiştir.

Alınan sigorta tazminatı ise 4.000.-TL'dir. /

102- Bankalar 4.000

654- Karşılık Giderleri 5.000

                                158- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı 5.000

                                 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 4.000

SONUÇ

VUK'un 329. ve 330. maddeleri ile zararlar karşılığı alınan sigorta tazminatlarının zararı aşan kısımlarının gelir hesaplarına alınması sağlanmış keza bazı durumlar hariç olmak üzere alınan tazminat ile uğranılan zarar arasındaki olumsuz farkların gider hesaplarına intikali imkanı getirilmiştir. Ayrıca söz konusu madde hükümleri ile muhasebeleştirme konusuna da ışık tutulmuştur.