YTTK 1530

Yasaklanmış işlemler ve geç ödeme- Yeni TTK (I) 1.02.2012 YTTK md 1530: a. Yasaklanmış işlemler b. Geç ödemenin sonuçları Eski Ticaret Kanununda buna benzer hükümler eski 1466.md de bulunmakta ise de; o maddede yasak edilmiş hükümlerin doğrudan doğruya batıl olduğunu yani hiç düzenlenmemiş, hiç yapılmamış olduğundan bahsetmekte idi. Eğer bir sözleşme için üst sınır varsa, bu üst sınırın aşılması halinde aşılan kısımlarla ilgili yapılan sözleşmeler geçersiz oluyordu. Yeni kanunda da kısmi geçersizlik hükmü korunmuştur.Maddeyi buraya alarak her bir fıkrasını ayrı ayrı inceleyelim.
F) Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ile mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçları MADDE 1530-(1)Aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde, ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ve şartlar batıldır. Ancak, sözleşme uyarınca yerine getirilmesi gereken edimler için kanunun veya yetkili makamların koymuş olduğu en yüksek sınırı aşan sözleşmeler en yüksek sınır üzerinden yapılmış sayılır; sınırı aşan edimler hata ile yerine getirilmiş olmasa bile, geri alınır. Bu sınırlarda, Türk Borçlar Kanununun 27/2/2.cümlesi uygulanmaz.Herhangi bir sözleşme de eğer bu konuda bir sınır var ise o sınır geçerli olacak ve bu sınırın üzerindeki kısımlar tatbik edilmeyecektir. Aklıma gelen örnek, önce faiz idi. Fakat faizle ilgili bir yasak olmadığı için bu maddenin ileriki fıkralarını da göz önüne alarak süre yasaklarını esas alarak bir örnek yapılmalıdır. Bu maddenin ileriki fıkralarına göre en fazla ödeme süresi 30 gün ise siz herhangi bir sözleşmede bu süreden daha fazla bir süre tesbit edemezsiniz, eğer ederseniz, bu sürenin üstü tatbik edilmeyecektir. Eğer yanlışlıkla veya bilerek bu sınırın üstünde bir sürede ödeme yapmışsanız, bu konuda ileriki fıkralarda belirtilen hükümler tatbik edilecektir.
(2)Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedariki amacıyla yapılan işlemlerde,alacaklı, kanundan veya sözleşmeden doğan tedarik borcunu yerine getirmiş olmasına rağmen, borçlu, gecikmeden sorumlu tutulamayacağı hâller hariç,sözleşmede öngörülmüş bulunan tarihte veya belirtilen ödeme süresinde borcunu ödemezse,ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşer.Maddenin bu hükmü bir takım hukuki ihtilafları, anlaşmazlıkları daha baştan önleme amacını gütmektedir. Yasalarda belirtilmiş olan mücbir sebep halleri hariç,sözleşmede belirtilen tarihte/sürede borçlu, borcunu ödemezse, herhangi bir noter ihtarı veya başka bir şekilde ihtar ve ihbarda bulunmaya lüzum kalmadan, borçlu temerrüde düşmüş yani borcunu süresinde ödememiş sayılacaktır. Temerrüd faizi ve benzeri edimleri yerine getirmekle yükümlü olacaktır.
(3) Mütemerrit borçlunun alacaklısı sözleşmede öngörülen tarihten ya da ödeme süresinin sonunu takip eden günden itibaren, şart edilmemiş olsa bile faize hak kazanır.Bu maddenin 1 ve 2.fıkrasında belirtildiği şekilde temerrüde düşmüş yani hukuki terimle mütemerrit hale gelmiş borçlu, sözleşmede belirtilmemiş olduğu hallerde bile faiz ödemek zorunda kalacaktır. Alacaklı ise faize hak kazanacaktır.YTTK bu hükümle alacaklının haklarını garanti altına almış bulunmaktadır. Yasanın yürürlüğe girdiği 1.7.2012 den itibaren borcunu zamanında yerine getirmeyenlerin sığınacağı bir yasa olmayacaktır. YTTK md 1530 ilk fıkraları alacaklıyı garanti altına alan düzenlemeler getirmiş. Ticari hayata daha kesin hükümlerle yön verme amacını gütmüştür.1530. md devamındaki hükümlere baktığımızda kesin düzenlemeleri görmekteyiz.Maddenin 4 ve 5 inci fıkrası sözleşmede süre belirtilmese bile sözleşmede ödeme süresinin a. 30 gün b. 30 günden fazla olması halinde ise en fazla 60 gün olacağı şeklinde bir düzenleme getirmiştir.Tüccarlar, sanayiciler, büyük tüccarlar, güçlü marketler, güçlü süper ve hiper marketler ve de küçük esnaf, kobi, tekstilci ve benzerleri bilin ki YTTK ile borçlarınızı 30 gün içinde,en fazla 60 gün içinde ödemek zorundasınız.Artık, sonsuz vadeler bitiyor. Uzun vadeli yapılan sözleşmeler de geçersiz. Bu düzenleme ile TTK, ticareti daha kısa vadelere ve nakde doğru çekme amacını gütmektedir.


Kanunun 1530.md düzenlemeleri göz önüne almadan yapılacak ve yapılmış olan sözleşmeler geçersiz olacaktır. Tüccar, sanayici, küçük esnaf, kobi , tekstilci ve benzerlerinin bugünden sözleşmelerini inceleyerek yeni yasaya uygun hale getirmeleri gerekmektedir.Avukatlar ve barolar da yeni TTK.nın bu hükümlerini özellikle tüccar ve sanayici kesimine açıklamalı, üzerinde çalışmalar yapmalı,yargıdaki yükü azaltmaya çalışırken daha fazla olacağını unutmamalıdırlar. Eğer bu açıklamalar yapılmazsa icra daireleri hiç çalışamayacak hale gelecektir.
Bu açıklamadan sonra maddenin devamına geçelim.Ticarette güçlüler hegemonyasına son (II) Yasaklanmış işlemler/geç ödeme-YTTK (II) (4) Sözleşmede ödeme günü veya süresi belirtilmemişse veya belirtilen süre 5.fık.ya aykırı ise, borçlu aşağıdaki sürelerin sonunda ihtara gerek kalmaksızın mütemerrit sayılır ve alacaklı faize hak kazanır:
a) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin borçlu tarafından alınmasını takip
eden 30günlük sürenin sonunda.
b) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin alınma tarihi belirsizse mal veya
hizmetin teslim alınmasını takip eden 30 günlük sürenin sonunda.
c)Borçlu faturayı/eşdeğer ödeme talebini mal/hizmetin tesliminden önce
almışsa,mal/hizmetin teslim tarihini takip eden 30 günlük sürenin sonunda.
d) Kanunda veya sözleşmede, mal veya hizmetin kabul veya gözden geçirme
usulünün öngörüldüğü hâllerde,borçlu,faturayı/eşdeğer ödeme talebini, kabul
veya gözden geçirmenin gerçekleştiği tarihte/bu tarihten önce almışsa,bu
tarihten sonraki 30günlük sürenin sonunda;
şu kadar ki,
kabul veya gözden geçirme için sözleşmede öngörülen süre,
mal veya hizmetin alınmasından itibaren 30günü aşıyor ve
bu durum alacaklının aleyhine ağır bir haksızlık oluşturuyorsa,
kabul veya gözden geçirme süresi mal/hizmetin alınmasından itibaren 30 gün olarak kabul edilir.
Maddenin 4.fıkrası faturanın ödeme süresinin 30 gün olduğunu hüküm altına almaktadır.
(5) Sözleşmede öngörülen ödeme süresi, faturanın veya eş değer ödeme talebinin veya mal veya hizmetin alındığı veya mal veya hizmetin gözden geçirme ve kabul usulünün tamamlandığı tarihten itibaren en fazla altmış gün olabilir. Şu kadar ki, alacaklı aleyhine ağır bir haksız durum yaratmamak koşuluyla ve açıkça anlaşmak suretiyle taraflar daha uzun bir süre öngörebilirler. Ancak alacaklının küçük yahut orta ölçekli işletme (KOBİ) veya tarımsal ya da hayvansal üretici olduğu veya borçlunun büyük ölçekli işletme sıfatını taşıdığı hâllerde, ödeme süresi, altmış günü aşamaz. Maddenin 5.fık. ise en fazla sürenin 60 gün olacağını açıklamaktadır. Taraflar isterlerse 60 günlük süreden daha fazla bir süre için de anlaşabileceklerdir. Ancak, burada yepyeni bir düzenleme ortaya çıkmakta ve yürürlüğe girmektedir.
Zayıfın korunması esası. Maddede 60 günden fazla süreli sözleşmelerin ağır bir haksızlık ve açıkça anlaşma şartı ile yapılabileceği belirtilmektedir.Bu hükme rağmen borçlu, güçlü , alacaklı ise zayıf bir işletme ise bu sözleşmenin 60 günden fazla olan vadesinin geçerli olmayacağı açıkça belirtilmektedir. Buna örnek olarak Alış veriş merkezlerinin kobi veya küçük işletmelerden uzun vadeli mal almasını gösterebiliriz. Tabii, piyasada güçlünün karşısında kaç kişi cesaret göstererek yasanın bu hükmüne sığınıp alacağını 60 gün içinde isteyebilir, o konu üzerinde uzun uzun düşünmek gerekir. Yani yasanın bu hükmü çalışır mı çalışmaz mı? Bu konuda fikir belirtemeyeceğim.

(6)Gecikme faizi ödenmeyeceğini,ağır derecede haksız sayılabilecek kadar az faiz ödeneceğini, alacaklının geç ödeme dolayısıyla uğrayacağı zarardan borçlunun sorumlu olmayacağını veya sınırlı bir şekilde sorumlu tutulabileceğini öngören sözleşme hükümleri geçerizdir. Geçersizlik durumunda yedinci fıkra uygulanır.Yukarıda belirttiğimiz gibi yasanın düzenlemeleri kesin hükümler taşımaktadır. Yeni TTK. 1530/5-7 fıkrası iktisadi bakımdan zayıf olan alacaklıları korumakta, güçsüz alacaklının aleyhine olan hükümlerin geçersiz olduğunu ve yine 7.fıkrada belirtilen temerrüd faiz oranının en az 8 puan daha fazla olarak tatbik edileceğini emretmektedir.
(7) Bu madde hükümleri uyarınca alacaklıya yapılan geç ödemelere ilişkin temerrüt faiz oranının sözleşmede öngörülmediği veya ilgili hükümlerin geçersiz olduğu hâllerde uygulanacak faiz oranını ve alacağın tahsili masrafları için talep edilebilecek asgari giderim tutarını TCMB ocak ayında ilan eder. Faiz oranı, 4/12/1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanunda öngörülen ticari işlere uygulanacak gecikme faizi oranından en az %8 fazla olmalıdır.
(8)Mal/hizmet bedelinin taksitle ödenmesinin öngörüldüğü durumlarda, bu maddenin ödeme sürelerini düzenleyen hükümleri 1.taksit bakımından uygulanır. Her bir taksit tutarının ödenmeyen kısmı 7.fıkrada öngörülen oranda gecikme faizine tabidir. Alacaklının küçük/orta ölçekli işletme veya tarımsal/hayvansal üretici olup borçlunun büyük ölçekli işletme olduğu hâllerde taksitle ödemeyi öngören sözleşme hükümleri geçersizdir.YTTK 1530/7-8fıkra hükümleri yine güçlünün karşısında zayıfı koruma ve kollamayı esas almaktadır.
Kanunun genel gerekçesini de aşağıda açıklarsak, maddenin amacı daha iyi anlaşılacaktır.Yukarıda açıkladığımız hükümler, üreticileri, kobileri ve fatura ya da eşdeğer ödeme talepleri karşılığı hizmet veren ticari işletmeler ile kişileri, şartları dayatma konumları güçlü ticari işletmeler, özellikle market, süpermarket, hiper market gibi alışveriş merkezleri karşısında korumaktadır.Pazarlık güçleri ve konumları aynı olmayan kişi ve işletmeler arasında sözleşme özgürlüğü ilkesinin geçerli olmayacağı modern hukukun kabul ettiği bir diğer ilkedir.Tüketicinin, sigortalının, işçinin, küçük pay sahibi ile yatırımcının ve rekabetin korunması alanında ikinci ilke geçerlidir. Üretici firmalar ile kobiler de söz konusu ilkenin kapsamındadır.
Çoğunlukla, finansal açıdan pek de güçlü olmayan üretici, kobi ve benzeri işletmelerin teslim ettikleri malların ve hizmetlerin bedellerini zamanında alarak ekonomik yapılarını güçlendirmelerine yardımcı olmak, Pazar ekonomisine hakim yeni bir yaklaşımdır. AT yönergesi ve değişikliği bu yaklaşımın somut bir örneğidir. Yasanın bu maddesi de Avrupa Topluluğunun geç ödemelerle mücadele yönergesi ve değişiklik yönergesi çerçevesinde hazırlanmıştır.Söz konusu yönergenin giriş kısmında da belirtildiği gibi bir çok büyük ve güçlü ticari işletme geç ödemeyi bir finansman aracı olarak kullanmaktadır. Ancak bu araç marketlere, süper marketlere, hiper marketlere ve benzeri güçlü ticari işletmelere mal ve hizmet verenleri çok güç durumda bırakmakta, finansal durumlarını sarsmakta , hatta iflasa da sürüklemektedir. Hüküm bu kötü uygulamanın önüne geçmek için öngörülmüştür.